βυρσοδεψία

Οι τεχνικές και χημικές επεξεργασίες που κάνουν άσηπτα και αδιάβροχα τα δέρματα των ζώων. Η χρήση των δερμάτων για προστατευτικά καλύμματα και ενδύματα έχει τις ρίζες της στους προϊστορικούς χρόνους. Πολυάριθμες ενδείξεις παρουσιάζουν ως εξαιρετικά πιθανό το γεγονός ότι οι άνθρωποι που έζησαν στη Γαλλία κατά το μαγδαλένιο, τελευταία περίοδο των παγετώνων, χρησιμοποιούσαν για τη διατήρηση των ακατέργαστων δερμάτων των ζώων (βύρσες) τουλάχιστον τις πρωτόγονες κατεργασίες, δηλαδή την ξήρανση και το κάπνισμα. Πραγματική δέψη (κατεργασία δερμάτων) εμφανίζεται πολύ νωρίς στην ιστορία, όπως φαίνεται από τα ομηρικά έπη, τη Βίβλο κ.ά. Εξάλλου, οι πρωτόγονοι λαοί χρησιμοποιούσαν ορισμένες απλές μεθόδους επεξεργασίας, οι οποίες ισχύουν ακόμα κατά ένα μέρος, όπως π.χ. στους Εσκιμώους, που μασούν το δέρμα για να το κάνουν ελαστικό. Υπάρχουν πολλοί τρόποι δέψης, ανάλογα με το είδος του δέρματος, τη χρήση για την οποία προορίζεται και το αν θέλουμε να διατηρηθεί ή όχι το τρίχωμα. Εκτός από τα αναγκαστικά περιορισμένης ποσότητας δέρματα που υφίστανται κατεργασία στον τόπο παραγωγής τους, οι μέθοδοι δέψης εφαρμόζονται σε βύρσες που έχουν υποστεί διατήρηση. Αυτή συνίσταται γενικά στην ξήρανση και στο αλάτισμα, στάδια απαραίτητα για τη συντήρηση της βύρσας. Πριν υποβληθούν στην ουσιαστική δέψη, οι διατηρημένες βύρσες προπαρασκευάζονται, βυθίζονται δηλαδή σε νερό για ορισμένο χρονικό διάστημα που εξαρτάται από το είδος της βύρσας. Οι βύρσες που προορίζονται για κατασκευή γουναρικών υφίστανται κατεργασίες κατάλληλες να τις καταστήσουν απαλές και ανθεκτικές, χωρίς να υποστεί βλάβη το τρίχωμα. Βασική προεργασία για την επιτυχία της κατεργασίας είναι η αφαίρεση του λίπους, η οποία γίνεται με ραντισμό της βύρσας με οξείδιο του ψευδαργύρου ή με ανθρακικό ασβέστιο, ενώ το δέρμα είναι τεντωμένο σε ειδικό πλαίσιο, με το εσωτερικό μέρος προς τα κάτω. Όταν αφαιρεθεί το λίπος, ακολουθεί η δέψη. Η κλασική μέθοδος συνίσταται στις αλλεπάλληλες πλύσεις με πυκνό διάλυμα στυπτηρίας, κοινού αλατιού και σόδας στην πλευρά της βύρσας προς τη σάρκα. Ο τρόπος αυτός έχει αντικατασταθεί με τις μεθόδους δέψης με χρώμιο και έλαια. Στην πρώτη, αντί για το διάλυμα στυπτηρίας, χρησιμοποιούνται άλατα χρωμίου· στη δεύτερη οι βύρσες υπόκεινται σε κατεργασία με μείγματα ιχθυελαίων και μετά εκτίθενται στον αέρα για να οξειδωθούν τα έλαια αυτά. Η δέψη με έλαια χρησιμοποιείται κυρίως για την παρασκευή δερμάτων τύπου σαμουά. Και οι δύο μέθοδοι χρησιμοποιούνται και στα αποτριχωμένα δέρματα. Οι βύρσες, μετά τη δέψη, υφίστανται πάλι αφαίρεση των λιπών, στη συνέχεια μαλακώνουν και, αν είναι αναγκαίο, λευκαίνονται ή βάφονται. Ύστερα περνούν και από ένα στάδιο τελικής επεξεργασίας. Οι βύρσες που θα υποστούν επεξεργασία χωρίς τρίχωμα, αφού προπαρασκευαστούν, πρέπει να αποτριχωθούν. Η αποτρίχωση γίνεται με κατεργασίες που αποσκοπούν στην αποσύνθεση της επιδερμίδας, έτσι ώστε να αφαιρεθούν εύκολα οι τρίχες. Εκτός από την περίπτωση που θέλουμε να διατηρήσουμε το χνούδι, όπως στα δέρματα των αρνιών, η αποτρίχωση γίνεται με χημικά μέσα· οι βύρσες βυθίζονται σε αλκαλικά διαλύματα ασβέστου και θειούχου ασβεστίου. Αφού αποτριχωθούν και διογκωθούν από τη βύθιση στα διαλύματα, οι βύρσες απαλλάσσονται από ίνες, σάρκες και λίπη, που θα προκαλούσαν ανωμαλίες στις διαδοχικές φάσεις της δέψης και θα την έκαναν προβληματική. Αν χρησιμοποιηθούν βύρσες μεγάλου πάχους για την παραγωγή λεπτών δερμάτων, εκτελείται η κατεργασία του σχισίματος, με την οποία οι βύρσες διαιρούνται σε δύο ή περισσότερα φύλλα επιθυμητού πάχους. Η κλασική μέθοδος δέψης είναι η φυτική και μάλιστα με τανίνες. Η μέθοδος αυτή, χάρη σε πολυάριθμες τελειοποιήσεις και τροποποιήσεις με σκοπό να καταστήσουν ταχύτερη τη διαδικασία της δέψης και πιο ομοιογενή τα αποτελέσματα, διατήρησε μία σημαντική θέση στη βιομηχανία. Η βάση της μεθόδου είναι η επεξεργασία των βυρσών με όλο και πυκνότερα διαλύματα τανινών, που εξάγονται από φλοιούς, κλάδους και φύλλα καστανιάς, βελανιδιάς, σεμπράχο και άλλων φυτών. Κάποτε η κατεργασία απαιτούσε να μένουν οι βύρσες βυθισμένες για μερικούς μήνες σε δεξαμενές γεμάτες εκχυλίσματα τανινών. Η ίδια διαδικασία επιτυγχάνεται πλέον με την εμβάπτιση σε κάδους που περιέχουν διαλύματα τανινών με αυξανόμενη πυκνότητα και η δέψη συμπληρώνεται σε περιστρεφόμενα βαρέλια. Από τα τέλη του 19ου αι. η δέψη με τις ανόργανες ενώσεις και ιδίως με χρώμιο απέκτησε ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση. Αρχικά εφαρμόστηκε η μέθοδος των δύο λουτρών και αργότερα του ενός λουτρού. Στην πρώτη μέθοδο οι βύρσες βυθίζονται σε χρωμικό οξύ (πρώτο λουτρό) και μετά υφίστανται αντίδραση αναγωγής με υποθειώδες νάτριο (δεύτερο λουτρό). Η μέθοδος του ενός λουτρού συνίσταται στη βύθιση των βυρσών σε βασικό διάλυμα θειώδους χρωμίου. Σε σχέση με τα δέρματα που κατασκευάζονται με τη φυτική δέψη, τα δέρματα μέσω χρωμίου έχουν τα πλεονεκτήματα του χαμηλότερου κόστους, της καλύτερης εμφάνισης, του μικρότερου βάρους και της μεγαλύτερης αντοχής στο σχίσιμο. Παρουσιάζουν όμως το σοβαρό μειονέκτημα ότι εμποδίζουν την άδηλη αναπνοή και απορροφούν την υγρασία. Άλλες μέθοδοι δέψης έχουν δοκιμαστεί και εφαρμοστεί σε αρκετά ευρεία κλίμακα, ιδίως κατά τις πολεμικές περιόδους, όταν η έλλειψη πρώτων υλών ανάγκαζε την έρευνα να αναζητήσει υποκατάστατα. Τα αποτελέσματα όμως δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη σημασία, αν και δεν έλειψαν ενδιαφέρουσες εφαρμογές, οι οποίες περιορίζονται ακόμα σε ιδιαίτερες επεξεργασίες (π.χ. η δέψη με ζιρκόνιο για τα δέρματα γαντιών). Στον τομέα παραγωγής δεψικών ουσιών σημαντική ανάπτυξη έχει η παραγωγή συνθετικών τανινών. Οι ιδιότητές τους μπορούν να μεταβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες της κατεργασίας και έτσι χρησιμοποιούνται είτε στη θέση των φυσικών τανινών είτε μαζί με αυτές. Στη βυρσοδεψία, το σιδέρωμα είναι η πρώτη φάση της επεξεργασίας και γίνεται με μία μηχανή με κύλινδρο. Στα δέρματα που προορίζονται για τον τύπο σαμουά γίνεται στο τέλος ένα ειδικό στίλβωμα. Στα βαρέλια αυτά γίνεται η λίπανση για να μαλακώσουν τα δέρματα και η βαφή τους. Στην τελική φάση της επεξεργασίας τους, τα δέρματα σιδερώνονται πάλι. Με το «πάστινγκ», τελική μορφή επεξεργασίας, τα δέρματα γίνονται πιο στιλπνά. Η αποθήκη όπου συσσωρεύονται τα δέρματα για να υποστούν τις ειδικές τεχνικές και χημικές επεξεργασίες της βυρσοδεψίας.

* * *

η

1. η τέχνη της κατεργασίας δερμάτων

2. η βιομηχανία κατεργασίας δερμάτων.